Từ thế hệ xưa cho đến nay, học vì điểm số vẫn luôn là một hiện tượng phổ biến trong môi trường giáo dục, đặc biệt ở các quốc gia có truyền thống coi trọng thành tích học tập. Không ít các học sinh đã chia sẻ rằng cảm thấy bế tắc và áp lực khi không đạt được thành tích như kỳ vọng của ba mẹ. Từ đó, dẫn đến nhiều hệ quả tiêu cực như trầm cảm học đường, suy nghĩ tiêu cực,...
1. Hiện trạng về sức khỏe tâm lý của học sinh Việt Nam
Theo thống kê của tổ chức UNICEF, năm 2018 có 8% - 29% trẻ em và trẻ vị thành niên mắc các vấn đề về sức khỏe tâm lý; 2,3% trẻ vị thành niên có những hành vi tiêu cực.
Tại Việt Nam, vào năm 2022, khoa Sức khỏe Vị thành niên của bệnh viện Nhi Trung Ương đã tiến hành nghiên cứu về các rối loạn tâm lý ở học sinh tại một số trường THCS ở Hà Nội, cho thấy 38% trẻ được nghiên cứu có các biểu hiện lo âu, 33% bị stress và trầm cảm là 26,1%.
1. Nguyên nhân tạo nên áp lực học tập
2.1 Sự kỳ vọng từ gia đình
- Kỳ vọng quá cao:
Áp lực từ cha mẹ và gia đình là một trong những nguyên nhân chính khiến trẻ cảm thấy căng thẳng trong học tập. Hầu hết các bậc phụ huynh đều mong muốn con mình đạt được thành tích tốt để mở ra nhiều cơ hội hơn cho tương lai.
Mong muốn này không sai, nhưng nếu sự kỳ vọng học tập của cha mẹ không phù hợp với năng lực và mong muốn của con trẻ, học tập sẽ dần trở thành một gánh nặng và trách nhiệm mà trẻ buộc phải miễn cưỡng tuân theo. Và thay vì là một quá trình khám phá, học hỏi và phát triển bản thân, việc học trở thành áp lực phải đạt được mục tiêu do người lớn đặt ra.
Về lâu dài, điều này không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập mà còn tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần và cảm xúc của trẻ, làm giảm chất lượng và niềm vui trong việc học tập.
Cha mẹ thường xuyên giám sát, nhắc nhở và kiểm soát việc học của con một cách chặt chẽ, khiến trẻ không còn thời gian để vui chơi hay tận hưởng tuổi thơ đúng nghĩa. Khi con không đạt được kết quả như kỳ vọng, một số phụ huynh phản ứng bằng cách la mắng, dùng những lời lẽ tiêu cực, thậm chí hạ thấp con cái. Những hành động này vô tình tạo ra áp lực lớn, để lại những ám ảnh tâm lý trong quá trình học tập của trẻ, ảnh hưởng lâu dài đến tinh thần và sự phát triển toàn diện của con.
- Bị so sánh với các bạn đồng trang lứa:
Điểm số thường bị các bậc phụ huynh lấy làm thước đo để đánh giá năng lực của con cái hoặc mang ra so sánh trong những cuộc trò chuyện. Những câu hỏi như "Năm nay con được học sinh gì?", "Con đứng thứ mấy trong lớp?" vô tình tạo áp lực không nhỏ cho trẻ. Đặc biệt, việc so sánh con mình với bạn bè hoặc hình mẫu "con nhà người ta" càng khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi và căng thẳng.
2.2 Áp lực từ nhà trường và thầy/cô
Không chỉ ở nhà, trẻ còn phải đối mặt với sự so sánh từ giáo viên tại trường. Việc so sánh giữa các cá nhân trong lớp, giữa các lớp học, hay thậm chí giữa các khóa học cũng là một nguồn áp lực lớn khiến trẻ khó tập trung vào việc học tập.
- Thi đua giữa các lớp và cá nhân:
Các cuộc thi đua thành tích thường xuyên được tổ chức, khiến học sinh phải cạnh tranh không ngừng để đạt vị trí dẫn đầu. Khi tập trung quá nhiều vào thành tích, trẻ có thể cảm thấy áp lực, dẫn đến sự căng thẳng và mất tự tin nếu không đạt kỳ vọng.
- Chương trình học tập quá tải:
Một nguyên nhân phổ biến khác gây áp lực học tập cho trẻ là chương trình học quá nặng, chứa đựng nhiều kiến thức lý thuyết, cùng lịch học và lịch thi định kỳ dày đặc, khiến trẻ không có thời gian để nghỉ ngơi và thư giãn. Ngoài ra, một số thầy/cô vẫn áp dụng phương pháp giảng dạy thụ động - thầy cô giảng và trò tiếp nhận kiến thức 1 chiều, thiếu sự tương tác. Vì vậy, trẻ sẽ cảm thấy khó tiếp thu và hiểu rõ kiến thức chi tiết. Điều này cũng dẫn đến việc không ít học sinh bị giảm khả năng sáng tạo và niềm vui trong học tập.
Điểm số không phải tất cả
Học tập là một hành trình dài, và điểm số không phản ánh đầy đủ 100% năng lực của mỗi cá nhân. Việc đạt được thành tích cao là điều đáng khích lệ, nhưng điều đó không có nghĩa rằng điểm số thấp là điều xấu hay đáng hổ thẹn.
Có rất nhiều năng lực giá trị không thể được đo lường qua điểm số, như khả năng tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, hay sự kiên trì trước khó khăn. Chính những kỹ năng sống này mới đóng vai trò quan trọng trong việc giúp mỗi người trưởng thành và đạt được thành công trong cuộc sống.
Vì vậy, điểm số không quyết định tương lai của trẻ. Cha mẹ hãy dừng lấy điểm số để đánh giá trẻ "giỏi hay dốt," "thành công hay thất bại." Có rất nhiều con đường dẫn đến thành công, và điểm số cao chỉ là một trong số đó, không phải là tất cả.
Lời khuyên cho cha mẹ trong việc hỗ trợ học tập
Học tập là một quá trình phát triển toàn diện, không chỉ dựa trên điểm số mà còn phụ thuộc vào tâm lý, động lực và khả năng tự học của trẻ. Dưới đây là một số lời khuyên giúp cha mẹ hỗ trợ con hiệu quả hơn:
Hiểu đặc điểm tâm lý lứa tuổi và chấp nhận khả năng của trẻ
Ở mỗi độ tuổi, trẻ sẽ có những khả năng và năng lực khác nhau, vì vậy cha mẹ cần đặt kỳ vọng phù hợp với giai đoạn phát triển của trẻ, tránh yêu cầu vượt quá khả năng của con.
Ví dụ: Theo trẻ từ 9-10 tuổi sẽ có khả năng thể tập trung từ 20-30 phút (Theo CNLD). Nếu cha mẹ yêu cầu trẻ ngồi học nghiêm túc trong một giờ liền, điều này sẽ không hợp lý và có thể gây áp lực không cần thiết.
Ngoài ra, mỗi trẻ đều sở hữu thế mạnh và thiên hướng riêng. Cha mẹ nên tạo điều kiện để trẻ phát huy tối đa khả năng của mình, thay vì so sánh con với người khác. Việc so sánh không chỉ khiến trẻ dễ cảm thấy tự ti mà còn làm giảm động lực phát triển bản thân.
Khen ngợi nỗ lực và quyết tâm của trẻ, thay vì chỉ chú trọng thành tích
Cha mẹ thường sẽ chỉ khen ngợi con khi con đạt được một thành tích nào đó. Tuy nhiên, điều này có thể vô tình khiến trẻ hiểu rằng chỉ khi giỏi giang, thông minh hoặc ngoan ngoãn, trẻ mới được yêu thương và trân trọng. Thay vì chỉ khen ngợi thành tích, cha mẹ nên ghi nhận sự nỗ lực và quyết tâm của trẻ trong suốt quá trình. Điều này sẽ giúp trẻ cảm thấy được khích lệ, tạo thêm động lực để tiếp tục cố gắng và phát huy trong những lần sau.
Dành thời lắng nghe và chia sẻ với con nhiều hơn
Cha mẹ hãy tạo những khoảng thời gian riêng để trò chuyện với con, chẳng hạn trong bữa ăn, trước giờ đi ngủ, hoặc trong các hoạt động chung như dạo chơi hay nấu ăn. Hãy khơi gợi câu chuyện bằng những câu hỏi như “Hôm nay ở lớp con có gì vui hay không vui”, “Con có gặp khó khăn gì trong học tập không?”. Đặc biệt, nếu trẻ làm sai một điều gì, ba mẹ không nên phán xét và mắng con. Thay vào đó, ba mẹ hãy lắng nghe quan điểm của con và gợi ý hướng giải quyết.
Hy vọng bài viết trên sẽ giúp ba mẹ có thể giảm bớt gánh nặng điểm số lên con và đồng hành cùng trẻ trong quá trình học tập tích cực.
Hãy theo dõi chúng tôi qua Fanpage và cộng đồng giáo dục ‘Mẹ là cô giáo của con’ để cập nhật thêm nhiều thông tin bổ ích hơn nhé!
Nguồn tham khảo:
