Giáo Dục Toàn Diện: Phương Pháp Giáo Dục Cho Trẻ Tiền Tiểu Học Thế Kỷ 21 (Phần 1)

Chúng ta không thể phủ nhận rằng giáo dục toàn diện đóng vai trò rất quan trọng và có thể quyết định sự thành công của một đứa trẻ. Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, khi xã hội đang thay đổi nhanh chóng, nhu cầu phát triển toàn diện cho trẻ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Những kỹ năng quan trọng để tồn tại và thành công không chỉ giới hạn ở kiến thức học thuật, mà còn bao gồm cả cảm xúc - xã hội; thể chất và kỹ năng đời sống.

Trong bài viết này, Fun Academy mong muốn chia sẻ tới ba mẹ một góc nhìn mới mẻ về phương pháp giáo dục toàn diện cho trẻ tiền tiểu học, để con vững bước vào lớp 1. 

1. Sự phát triển toàn diện của trẻ được hiểu thế nào? 

Giáo dục toàn diện là một quá trình giáo dục nhằm thúc đẩy sự phát triển đồng thời của nhiều yếu tố như kiến thức học thuật; thể chất, cảm xúc - xã hội và kỹ năng đời sống, nhằm tạo ra môi trường giúp trẻ phát huy tối đa tiềm năng của mình. ​​

Ngoài ra, sự phát triển toàn diện sẽ mang lại thành tích học tập tốt khi trẻ được tham gia vào những hoạt động học tập thú vị và bổ ích. Nhờ đó, trẻ nhỏ có thể thỏa sức khám phá sở thích của mình và thể hiện năng lực theo cách khác nhau. (Nguồn: St Andrews International School). 

2. Các yếu tố quan trọng trong giáo dục toàn diện là gì?

Fun Academy sẽ chỉ ra 4 yếu tố thiết yếu trong giáo dục toàn diện, mà cha mẹ cần hướng tới phát triển cho trẻ

2.1 Thể chất

Thể chất giúp trẻ là một trong những yếu tố quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện về trí óc và sức khỏe, để mang lại một cuộc sống bền vững trong tương lai.

Khi trẻ có sức khỏe tốt, chúng có thể đạt được hiệu suất tối đa trong học tập và giải trí. Ngược lại, nếu thể trạng yếu kém, các hoạt động hàng ngày như học tập và sinh hoạt có thể bị gián đoạn, không đạt hiệu quả như mong muốn.

Để giúp trẻ có một thể chất khỏe mạnh, ba mẹ không chỉ cần chú trọng đến các hoạt động thể dục, thể thao mà cần kết hợp với một chế độ dinh dưỡng hợp lý. Vì vậy, việc xây dựng một chế độ sinh hoạt khoa học là rất quan trọng, giúp trẻ cân bằng giữa việc ăn uống, rèn luyện thể lực và nghỉ ngơi hợp lý để nâng cao sức khỏe và có thể trạng tốt hơn.

2.2 Giáo dục cảm xúc - xã hội

Giáo dục cảm xúc xã hội (Social Emotional Learning - SEL) là quá trình giúp học sinh phát triển các kỹ năng nhận thức, quản lý cảm xúc của bản thân, xây dựng mối quan hệ lành mạnh, và đưa ra quyết định có trách nhiệm. Giáo dục cảm xúc xã hội sẽ giúp học sinh hiểu rõ cảm xúc của mình, biết cách thể hiện cảm xúc phù hợp, đồng thời phát triển sự đồng cảm, kỹ năng giao tiếp và khả năng giải quyết vấn đề trong các tình huống xã hội. 

Theo Tổ chức Hợp tác Giáo dục Học thuật, Xã hội và Cảm xúc (CASEL) - tổ chức hỗ trợ giáo viên và học sinh từ mẫu giáo đến lớp 12 đạt được kết quả tích cực với phương pháp giáo dục cảm xúc xã hội (SEL). SEL bao gồm 5 năng lực cốt lõi có thể áp dụng cả trong lớp học, tại nhà và trong cộng đồng của học sinh:

2.2.1 Tự nhận thức bản thân

Rèn luyện nhận thức bản thân là một quá trình quan trọng, giúp trẻ phát triển khả năng nhận diện bản thân và hiểu rõ cảm xúc của mình, từ đó cải thiện các hành vi và mối quan hệ với người khác. Dưới đây là một số cách giúp trẻ rèn luyện nhận thức bản thân:

• Khuyến khích trẻ chia sẻ cảm xúc: Tạo một môi trường an toàn nơi trẻ có thể nói ra cảm xúc mà không sợ bị phán xét. Ba mẹ có thể gợi những câu hỏi mô tả cảm xúc như  Ví dụ, "Hôm nay con có cảm thấy gì đặc biệt không?" hoặc "Có điều gì làm con cảm thấy buồn hôm nay?"

Ngoài ra, ba mẹ có thể cùng trẻ tạo thói quen chia sẻ cảm xúc mỗi ngày, chẳng hạn như qua một buổi trò chuyện nhẹ nhàng vào giờ ăn tối hoặc trước khi đi ngủ. 

• Dạy trẻ tự đánh giá: Khuyến khích trẻ tự suy nghĩ về những việc làm tốt và những việc khó khăn. Bạn có thể hỏi trẻ: "Con nghĩ con làm tốt nhất điều gì trong ngày hôm nay?" hoặc "Con cảm thấy khó khăn ở đâu và tại sao?"

• Khám phá sở trưởng của trẻ thông qua hoạt động: Cùng trẻ tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau như thể thao, nghệ thuật, khoa học, hoặc các trò chơi trí tuệ. Sau khi tham gia, hãy hỏi trẻ cảm thấy hoạt động nào con thấy thích và điều gì làm trẻ cảm thấy thú vị. 

2.2.2 Có trách nhiệm với quyết định bản thân

Giúp trẻ có trách nhiệm với những quyết định của mình là một phần quan trọng trong việc phát triển tính tự lập và sự trưởng thành. Khi trẻ học cách chịu trách nhiệm với những quyết định của mình, trẻ sẽ cảm thấy tự tin hơn và học được cách đối mặt với hậu quả của hành động

• Giải thích mối liên hệ giữa hành động và hậu quả: Hãy giúp trẻ hiểu rằng mỗi quyết định đều có hậu quả, cả tích cực và tiêu cực. Ví dụ, nếu trẻ quyết định học bài chăm chỉ, hậu quả là sẽ được điểm tốt; nếu không làm bài tập, trẻ có thể bị điểm kém.

• Cho trẻ ra quyền quyết định: Đối với trẻ nhỏ, con có thể thực hành với các quyết định đơn giản trong cuộc sống hàng ngày, chẳng hạn như chọn quần áo, đồ ăn cho bữa trưa, hoặc chọn hoạt động giải trí. Những quyết định đơn giản này sẽ giúp trẻ học cách suy nghĩ về lựa chọn và tự chịu trách nhiệm.

Khi trẻ đã quen với việc đưa ra quyết định nhỏ, bạn có thể giao cho trẻ những quyết định lớn hơn, chẳng hạn như tự lên kế hoạch cho một buổi đi chơi, hay quyết định cách quản lý thời gian học tập.

• Khuyến khích suy nghĩ kỹ trước khi hành động: Dạy trẻ suy nghĩ kỹ càng về các lựa chọn trước khi ra quyết định. Bạn có thể đặt câu hỏi như: "Con nghĩ gì sẽ xảy ra nếu con làm vậy?" hoặc "Con có nghĩ rằng đây là lựa chọn tốt nhất không?" Điều này giúp trẻ phát triển kỹ năng tư duy phản biện và nhận thức về các hậu quả có thể xảy ra.

2.2.3 Kỹ năng quản lý bản thân

Là khả năng quản lý cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của mình một cách hiệu quả trong các tình huống khác nhau để đạt được mục tiêu. 

Để trẻ có thể ý thức về bản thân của mình, ba mẹ cần cần rèn luyện những phẩm chất như tính tự lập và kỷ luật; khả năng đối mặt với khó khăn; giải quyết xung đột,... 

• Dạy cách giải quyết xung đột và hiểu đúng về công bằng

Trẻ em cần học cách giải quyết mâu thuẫn một cách hòa bình và công bằng, thay vì sử dụng bạo lực hoặc những hành vi tiêu cực khác. 

Ba mẹ hoặc giáo viên cần trò chuyện để giúp trẻ nhận diện vấn đề trước, bởi trẻ đôi khi không nhận thức được nguyên nhân thực sự của mâu thuẫn. Ví dụ có thể hỏi trẻ: ‘Con có thể kể cho mẹ nghe chuyện gì đã xảy ra với bạn không? Tại sao con cảm thấy tức giận?"

Hãy khuyến khích trẻ thể hiện cảm xúc của mình một cách rõ ràng mà không sợ bị phê phán.

• Dạy trẻ kiềm chế cảm xúc

Giúp trẻ hiểu rằng trong một cuộc xung đột, việc giữ bình tĩnh là rất quan trọng. Dạy trẻ cách kiềm chế cảm xúc tiêu cực như tức giận, buồn bã hay thất vọng. Trẻ có thể thực hành các kỹ năng như đếm từ 1 đến 10, hoặc bước ra xa tình huống để làm dịu cảm xúc của mình trước khi phản ứng.

• Khuyến khích sự tự lập và kỷ luật

Sự tự lập và tự tin là nền tảng quan trọng giúp trẻ phát triển tinh thần vững vàng. Trẻ cần được khuyến khích làm những việc đơn giản mà chúng có thể tự hoàn thành, từ việc tự chăm sóc bản thân như mặc quần áo; dọn dẹp đồ chơi; vệ sinh cá nhân, cho đến việc học tập và giải quyết các tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Khi trẻ nhận thấy khả năng của mình, chúng sẽ cảm thấy tự tin và sẵn sàng đối mặt với những thử thách lớn hơn.

Ví dụ: Với trẻ mầm non, có thể yêu cầu trẻ tự dọn đồ chơi sau khi chơi xong. Với trẻ tiểu học, hãy để con tự lên thời khóa biểu học tập và vui chơi hoặc chuẩn bị sách vở trước mỗi buổi học. Từ đó, trẻ sẽ được rèn luyện tính kỷ luật và tinh thần trách nhiệm. 

Cha mẹ có thể khích lệ tinh thần bằng cách khen thưởng con sau khi con hoàn thành nhiệm vụ. 

• Khuyến khích trẻ học từ sai lầm

Một phần quan trọng trong việc rèn luyện tinh thần “thép" là cho phép trẻ mắc sai lầm và học hỏi từ những sai lầm đó. Trẻ cần hiểu rằng không phải lúc nào mọi thứ cũng diễn ra theo kế hoạch và việc học từ thất bại sẽ giúp trẻ trở nên kiên nhẫn và mạnh mẽ hơn.

Ví dụ, nếu trẻ không đạt điểm cao, ba mẹ hãy khích lệ con như "Không sao đâu, mẹ biết con đã cố gắng và có thể làm tốt hơn, nếu con ôn tập kỹ hơn. Sai lầm là một phần của quá trình học, và con sẽ rút được kinh nghiệm để không mắc lại sai lần nữa". 

2.2.4 Tạo dựng mối quan hệ

Giúp trẻ thiết lập mối quan hệ xã hội sẽ khiến trẻ mở rộng mối quan hệ bạn bè, tự tin giao tiếp và phát triển những phẩm chất tốt như sự đồng cảm, chia sẻ và tôn trọng và quá trình phát triển toàn diện của trẻ. Sau đây là một số cách giúp trẻ thiết lập và duy trì mối quan hệ xã hội:

• Khuyến khích việc chia sẻ và hợp tác

Chia sẻ và hợp tác là hai yếu tố quan trọng giúp trẻ xây dựng tình bạn vững bền. Khi trẻ còn nhỏ, cha mẹ có thể khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động nhóm như xếp hình, vẽ tranh, diễn kịch, để con học cách chia sẻ đồ chơi, giúp đỡ bạn bè và làm việc chung để hoàn thành nhiệm vụ. 

• Khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động xã hội

Việc tham gia vào các hoạt động ngoại khóa, thể thao, câu lạc bộ hoặc các sự kiện cộng đồng giúp trẻ có cơ hội gặp gỡ bạn bè và mở rộng mối quan hệ xã hội. Các hoạt động này không chỉ giúp trẻ phát triển thế mạnh của mình, mà còn tạo cơ hội để trẻ học hỏi từ bạn bè, nâng cao trải nghiệm cá nhân. 

2.2.5 Nhận thức xã hội

Là một trong những thành phần cốt lõi của giáo dục cảm xúc xã hội (SEL). Đó là là khả năng nhận biết và hiểu được cảm xúc, nhu cầu, và quan điểm của mọi người xung quanh. 

• Dạy trẻ về sự đồng cảm: Dạy trẻ nhận ra cảm xúc của người khác thông qua ngôn ngữ cơ thể, sắc mặt, hoặc hành động. Ví dụ, khi nhìn thấy ai đó buồn, bạn có thể hỏi trẻ: "Con nghĩ bạn ấy cảm thấy thế nào?" và giải thích lý do tại sao người đó lại buồn.

• Khuyến khích trẻ đặt mình vào vị trí của người khác: Ba mẹ có thể dùng các câu hỏi như: "Nếu con là bạn ấy, con sẽ cảm thấy thế nào?" hoặc "Con nghĩ mình sẽ làm gì để giúp đỡ bạn?" để khuyến khích trẻ nghĩ về cảm xúc của người khác và học cách đồng cảm.

• Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động giúp đỡ người khác: Hãy tạo cơ hội để trẻ tham gia vào các hoạt động từ thiện, tình nguyện hoặc giúp đỡ người khác trong gia đình và cộng đồng. Bạn có thể hướng dẫn trẻ tham gia vào các công việc như dọn dẹp nhà cửa, giúp đỡ bạn bè trong học tập hoặc tham gia các hoạt động cộng đồng.

Đọc tiếp phần 2 tại đây